पिनास , कारण, लक्षण, चिन्ह, तथा उपचार
 
Paranasal sinus (PNS) म्युकाेसाकाे inflammation(सुजन) लाई sinusitis भनिन्छ  ।
विशेषगरी maxillary र frontal sinuses बढी involve हुन्छन् ।
साइनस भनेको टाउको र अनुहारका हाडहरुमा हुने हावा भरिएका खाली भागहरु हुन् जो स-साना प्वालहरु ओस्टियम को माध्यमबाट  श्वासमार्गसँग जोडिएका हुन्छन्।

Types of Sinusitis:-
1.Acute
2.chronic

causes:-
1.Sinusitis गराउने प्रमुख Bacteria:stretptococcus,H.influenza,staphylococcus aureus,anaerobic bacteria

2.पिनास हुने कारण भनेको साइनसहरुको भित्री मार्गमा केही गरी रोकावट आउनु हावाको राम्रोसँग आवतजावत हुन नपाउनु र साइनसहरु भित्रका फोहोर बाहिर आउन नसक्नु हो

3.साइनसका मुखहरु बन्द हुनुमा एलर्जी र संक्रमण प्रमुख कारणहरु हुन्।

4.कहिलेकाहीँ नाकको भित्री भागमा मासु पलाउने, ट्युमर पलाउँदा पनि पिनास हुनसक्छ ।
5.दाँतकाे infection ,
6.Sinus मा चाेटपटक लाग्दा,
7.चिसाे र अाेसिलाे हावापानी , धुवाँ,धूलो वातावरण
8.फाेहाेर पानीका पाेैडी धेरै खेल्नु ।

9.रोग प्रतिरोध क्षमतामा कमी

10.नाकको हडडी बाङ्गो हुने अवस्था

11.श्वास नलिको सक्रमण

12.अनुचित जीवनशैली

13.शरीरमा सञ्चित विषाक्त पदार्थ

14.मानसिक एवं शारीरिक तनाव

Clinical features:-
1.fever ( ज्वराे)
2.टाउको दुख्नु : निधार दुख्ने(frontal headache)
3.नाकबाट गन्हाउने बाक्लो सिँगान बगिरहने ।

4.नाक बन्द भइरहने ।

5.टाउको भारी हुने ।

6.अघिल्लो भाग निधारमा दुखिरहने ।

7.सुध्ने शक्तिमा कमि आउने (Anosmia)

8.जीउ दुख्ने ।
9.नाकबाट लगातार पानी जस्तो तरल पदार्थ बगिरहने ।

10.नाक, आँखा चिलाउने ।

11.हाँछ्यु आइरहने ।
12.अनुहार वरिपरी सुन्नीएको अनुभव हुने ।
13. श्वासमा दुर्गन्ध अाउनु ।

signs:-
1.Sinus माथी tenderness हुन्छ ,
2.नाककाे म्युकाेसामा राताे हुन्छ ,
3.नाकभित्र sinus खुल्ने ठाउँमा pus देखिन सक्छ

investigation:-
1.Blood Tc,DC
2.sinus discharge-C/S
3.x-ray-PNS

Complications:-
1.orbital cellulitis
2.osteomyelitis
3.Menigitis
4.Brain abscess

पिनास बाट बच्ने उपायहरु:-

-तातो झोल पदार्थ प्रशस्त पिउने

नियमित रुपमा पानी वा नूनपानीले नाक सफा गर्ने बानी गर्नुपर्छ।

-तातो र न्यानो खाना खाने

-चिसो मौसमबाट बच्ने

-नाक, शिर र मुहारलाई प्रत्यक्ष चिसोबाट बचाउने

-प्रशस्त पानी पिउने

-नाक, मुखलाई धुवाा, धूलोबाट बचाउन माक्स प्रयोग गर्ने

-केरा, सुन्तला, भूईकटहर जस्ता फलफूल नखाने

-दुग्ध पदार्थ अत्यन्त कम खाने

-भुटेको, तारेको, चिल्लो तथा चिसो पदार्थ नखाने

-नियमित प्राणयाम तथा व्यायाम गर्ने

-अत्तर तथा सुगन्धीत वस्तुको ज्यादा प्रयोग नगर्ने

-धूम्रपान त्याग्ने

-तुलसी एवं बेसार पानी पिउने र बाफ लिने
धुवाँ र धुलो पिनासको कारण हो । त्यसैले धुँवा–धुलोमा हिँड्दा निकै सचेत हुन आवश्यक हुन्छ । जंकफुडले समेत पिनास बढाउने भएकाले यस्ता खाद्यपदार्थबाट टाढै रहनुपर्छ ।

-विभिन्न कारणले नाकमा एलर्जी हुने गर्छ । त्यसबारे सचेत नभए वा बेवास्ता गरेपछि संक्रमण भएर पिनास हुन्छ ।

-चिसोको कारण पिनास हुने भएकाले चिसोबाट बच्नको लागि विभिन्न उपाय अपनाउन सकिन्छ । चिसो खाद्यपदार्थको कहिल्यै पनि प्रयोग गर्नुहुँदैन ।

-पिनासबाट बच्नका लागि प्रशस्त मात्रामा झोलिलो पदार्थको प्रयोगलाई बढाउनुका साथै न्यानो कपडा लगाउन आवश्यक हुन्छ ।

Home treatement :-

हरियो धनियाा र सेतो चन्दन पिनेर सुघ्नाले छ्या नष्ट हुन्छ ।

बेसार, अदुवा, धनियाा, पिप्पली बराबर भुट्ने र मसालाको रुपमा तरकारी वा सुपको रुपमा प्रयोग गर्ने ।

सक्खर मरिच दही सेवन गरेमा रोग नष्ट हुन्छ ।

चिसो हावा, चिसो खाना, मसालादार खानाबाट बच्ने ।

सधैं तातो पिउने वा खाने र श्वास संक्रमणबाट बच्ने ।

नुनपानीले दिनको २-३ पटक कुल्ला गर्ने । (सिंधे नुन)

अदुवा, हरिद्रा आदि तातो पानीसाग पिउने ।

आयुर्वेद अनुसार बेसार कपडामा बेरेर धुवाा सुघ्ने ।

पटक पटक मनतातो पानी पिउने ।

पिनासकाे अायुर्वेदिक उपचार :-

तेल मालिस:-
तेलले मालिस गर्दा पिनासको दुःखाईमा अत्यन्त लाभदायक हुन्छ । तेललाई तताएर साइनस क्षेत्र गाला, निधार, कञ्चट, नाकको वरिपरी मालिस साथै तातो पानीको वाफ लिनाले नाक बन्द हुने, पिडा कम हुन्छ ।

Steam therapy(वाफ थेरापि):-

औषधीय स्टिममा सास लिनुपर्ने पिनासका लागि लाभदायक हुन्छ । यसका साथै तातो पानीमा अदुवा, बेसार अलिकति मिसाएर वाफ लिएर पनि नाकसम्बन्धि सबै समस्या ठिक हुन्छ । एउटा भााडोमा तातोपानी राखी टाउकोमा कपडाले ढाकेर दिनमा एक पटक वाफ लिन सकिन्छ ।

याेग/प्रणयाम
रक्त एवं मस्तिष्कमा अक्सिजन प्रवाहको लागि गरिने श्वास प्रश्वासको लाभदायक व्यायाम प्राणायाम हो । तसर्थ पिनासका लागि प्राणायाम अत्यन्त लाभदायक मानिन्छ । बिहान खाली पेटमा प्राणायाम, व्यायाम गर्नाले नासागत सम्पूर्ण नासागत रोगहरु नाष्ट हुन्छ ।

उपयोगी प्राणयाम : कपालभााती प्राणायाम, भष्ट्रिका, अनुलोम विलोम

Medical treatement:-
1.Antibiotics:-Amoxicillin or Erythromycin for 10-14 days ,
2.steam inhalation
3.Analgesic/Antipytric-paracetmol
4.Antihistaminic:- Tab.CTZ
5.Nasal decongestant:- Nasovion or Otrovian 
6.Surgical treatement